Elk jaar op 3 december herinnert de Internationale Dag van Mensen met een Beperking ons aan het belang van toegankelijkheid. Het perfecte moment om even stil te staan bij de vooruitgang die het Brussels openbaar vervoer heeft gemaakt en de concrete stappen die het nog wil zetten. De MIVB werkt daarvoor nauw samen met het Brussels Gewest en belangengroepen zelf.
Samenvatting
- Wat is nu precies “toegankelijkheid”?
- Reizigersinformatie
- Stations en haltes
- De voertuigen: bus, tram en metro
- Andere oplossingen specifiek voor mensen met een beperking
Wat is nu precies”toegankelijkheid”?
Je bent een persoon met beperkte mobiliteit wanneer je moeilijker kan bewegen als gevolg van je lengte, toestand, leeftijd, permanente of tijdelijke beperking of omdat je hulpmiddelen moet gebruiken om je te verplaatsen. Denk dus niet alleen aan mensen met een permanente beperking, maar ook aan iemand die tijdelijk minder te been is door een operatie of een breuk.
Dat betekent uiteraard dat je eerst rekening moet houden met wat burgers nodig hebben, te beginnen met personen met een beperking wiens noden in veel gevallen het grootst zijn. Om daar toe te komen wil de MIVB de “toegankelijkheid” verbeteren: toegang krijgen tot, er in slagen om je te verplaatsen.
De MIVB heeft haar engagement om de toegankelijkheid te verbeteren vastgelegd in 2013, toen ze zelf voorstelde om het in te schrijven in het contract van openbare dienst: “De MIVB aanvaardt de algemene principes van de VN-conventie betreffende de rechten van personen met een beperking”.
De globale doelstelling bestaat erin om zoveel mogelijk te gaan voor volledige autonomie van personen en een bijkomend aanbod te voorzien voor complexe situaties, wanneer volledige autonomie niet mogelijk is.
Bij het contract van openbare dienst 2019-2023 werd daarom een “Strategisch plan ter verbetering van de toegankelijkheid” gevoegd. Heel wat mobiliteitsspelers werkten mee aan dit document. Het bevestigt en structureert nog beter de engagementen van de MIVB op vlak van ontwikkeling en promotie van toegankelijk openbaar vervoer.
Dit strategisch plan betekent een onuitgegeven beheer die de hele keten van verantwoordelijkheid en invloed verzamelt: van het kabinet van de Brusselse minister voor Mobiliteit over de organiserende overheid (Brussel Mobiliteit) tot de MIVB en via de CAWaB (Le Collectif Accessibilité Wallonie Bruxelles – de belangenvereniging van personen met beperkte mobiliteit in Brussel) ook de gebruikers zelf. Dankzij deze organisatie kunnen we een beproefd recept volgen: een dialoog tussen alle betrokken partijen.
Werkgebieden
De toegankelijkheid van het openbaar vervoer verbeteren wil zeggen dat je op verschillende domeinen aan de slag gaat:
- Reizigersinformatie
- Stations en haltes
- De voertuigen
De laatste jaren werden heel wat verbeteringen gerealiseerd ten voordele van gebruikers van het openbaar vervoer.
Reizigersinformatie
Digitale informatiebronnen
Betrouwbare en kwaliteitsvolle informatie aanbieden is essentieel voor reizigers met beperkte mobiliteit, vooral omdat ze hun verplaatsingen moeten kunnen voorbereiden.
Een specifieke pagina op de website van de MIVB verzamelt alle belangrijke praktische informatie.
Wanneer je je verplaatst, dan gebruik je zonder twijfel best de app van de MIVB. Daarmee kan je een reisweg opzoeken en de volgende doorkomsten bekijken. Reizigers vinden er ook een real time status van de liften en roltrappen. Dat is belangrijk, want wanneer een lift niet beschikbaar is, dan is dat station vaak niet toegankelijk. Dat wil je niet ontdekken wanneer je reeds aan het station staat.
Hoe vind je die informatie? Wanneer je in de app klikt op het icoontje “Haltes” onderaan het scherm, dan kan je de naam van het station kiezen. Alle informatie over de toegankelijkheid van een station vind je onder het tabje “Info”.
Informatie aan buiten- en binnenkant van voertuigen
Het is essentieel om tijdens je rit te kunnen rekenen op informatie die je geruststelt, zoals “zit ik op de juiste bus?” of “waar stap ik precies af?”. Geschreven informatie bestaat al heel lang. Door daar nu ook audioboodschappen aan toe te voegen verbetert de toegankelijkheid aanzienlijk. Door verschillende manieren van informeren te combineren bereik je immers veel meer reizigers, zoals bijvoorbeeld mensen met een visuele beperking of wie niet kan lezen. De bussen, trams en metro’s van de MIVB kregen daarom een systeem van audioaankondigingen in het voertuig. Sinds 2020 is de volledige vloot uitgerust.
Wanneer aan een bovengrondse halte verschillende lijnen passeren of wanneer je niet de mogelijkheid hebt om de lijnaanduider aan de voorkant van het voertuig te lezen, dan kan dat problemen opleveren. De MIVB rust haar voertuigen daarom ook progressief uit met audioaankondigingen aan de buitenkant van haar bussen en trams. Via luidsprekers hoor je dat het voertuig toekomt aan de halte, het lijnnummer en de bestemming. 55 procent van de trams en bussen zijn sinds midden 2022 uitgerust.
AccessiBus toont niveau toegankelijkheid
Accessibus geeft via een simpel systeem van gekleurde logo’s aan of een halte toegankelijk is (blauw logo) of betreedbaar (oranje logo). Dankzij dit informatiesysteem kunnen mensen met een rolstoel zo beter hun reis beter voorbereiden. Volgens hun eigen behoeften kunnen ze uitstippelen aan welke haltes ze kunnen in- en uitstappen.
Accessibus is uitgerold over het hele busnet: sinds 2021 voor buslijnen die overdag rijden en sinds 2023 ook op het nachtnet Noctis.
Stations en haltes
Stations
Brussel Mobiliteit is bevoegd voor de installatie van liften in metro- en premetrostations. Het Brusselse metronet telt momenteel 69 stations.
- 55 van die stations hebben liften;
- 5 stations krijgen momenteel liften;
- 3 stations zijn in voorbereiding (vergunning gevraagd of bekomen)
- voor 6 stations loopt de studie
Bovengrondse haltes (bus en tram)
De MIVB bedient meer dan 2.000 haltes over het hele Brusselse gewest. Het beheer van die haltes evolueert voortdurend en bestaat uit 3 grote assen:
- Informeren over de mate van toegankelijkheid van de haltes
- Onderhoud en evolutie van bestaande haltes
- Nieuwe haltes
De MIVB heeft een normenplan opgesteld dat de referentie is voor het volledige beheer van het systeem. Dat plan telt een hele resem elementen zoals bijvoorbeeld de aanwezigheid van podotactiele markeringen voor mensen met een visuele beperking of specifieke vloertegels voor wie in een rolstoel zit, zodat je weet via welke deur je makkelijk op het voertuig geraakt.
Via het strategisch plan engageert de MIVB zich tot een aanpassing van 50 haltes per jaar. De keuze gebeurt op basis van een lijst van prioritaire plaatsen. Deze lijst dient als referentie om de uitvoering zoveel mogelijk te structureren.
De jongste jaren vervangt de MIVB bijvoorbeeld haltes met een uitsparing door meer aangepaste haltes. Bij haltes met een uitsparing moet de bus een manoeuver uitvoeren om te kunnen stoppen aan de halte, waardoor het moeilijk is de bus evenwijdig aan het perron te positioneren. Opstappen wordt dan moeilijker, want de ruimte tussen perron en voertuig is groter.
Bij de tram spelen andere uitdagingen. Om daar de ruimte tussen perron en voertuig te overbruggen, en zo de toegankelijkheid te verhogen, ontwikkelde de MIVB zelf een technische oplossing . Het gaat om een stuk rubber dat is vastgemaakt aan het perron. Deze rubberen perronranden verkleinen de ruimte tussen de tram en het perron of nemen die helemaal weg.
Zo geraken mensen die slecht te been zijn of met een rolstoel rijden zonder grote problemen en op eigen kracht in de tram. Gekoppeld met verhoogde perrons is dit een vernieuwende oplossing. Terwijl je vroeger de tram “op- of afstapte”, kom je met dit systeem nu gewoon “binnen of buiten”! Dat is essentieel voor mensen in een rolstoel, maar betekent ook goed nieuws voor alle andere reizigers.
Voertuigen
Op vlak van toegankelijkheid is het belangrijk coherent te blijven. In een ideale wereld zijn overal de kleuren hetzelfde, hebben knoppen dezelfde vorm, kleur, functie waar je ze ook vindt, zijn de procedures gelijkaardig…
Een volledig geïntegreerd net als dat van de MIVB heeft beperkingen en uitdagingen want er rijden vandaag voertuigen waarvan de leeftijd varieert van 50 jaar tot enkele weken.
Nieuwe metro’s M7
De nieuwe metro, de M7 (2021), kreeg een uitrusting die de toegankelijkheid sterk verbetert en heel wat rolstoelgebruikers toelaat autonoom aan boord te gaan. Dat werd mogelijk dankzij de installatie van een systeem aan de deuren dat de ruimte tussen perron en de metro verkleint. De hoogte van de M7 is ook veel betere afgestemd op die van het perron, zodat er nagenoeg geen “drempel” meer is.
Naast elementen die het leven van rolstoelgebruikers vergemakkelijken, kregen de nieuwe M7-metro’s ook aanzienlijke verbeteringen op vlak van audio-aankondigingen, kleurcontrasten en indicaties voor openen en sluiten van de deuren. De geschreven informatie in de M7 is bovendien zeer leesbaar, waar je je ook in het stel bevindt.
Oude metro’s MX
Ook bij de metro speelt coherentie een belangrijke rol. Daarom werden de oude oranje metro’s, de MX, in 2023 aangepast zodat ze “betreedbaar” zijn voor rolstoelen. De nuance tussen toegankelijk en betreedbaar ligt in de mate van comfort. Sommige MX’en dateren nog van de inhuldiging van de metro in 1976. Ze aanpassen aan het niveau van de M7 is gewoon onmogelijk.
De MIVB streeft er uiteraard wel naar haar klanten een zo coherent mogelijk vervoer aan te bieden. Dit werk is lang niet af en de komende tijd zal de uitdaging zijn de klanten goed te informeren zodat ze de best mogelijke ervaring hebben in de metro. Al deze principes gelden trouwens ook voor de metro’s van type M6. Het gaat om een volledige aanpassing die momenteel wordt bestudeerd.
Daarnaast bekijkt de MIVB, in het kader van het strategisch plan hoe ze de toegankelijkheid van de verschillende generaties metro’s kan verbeteren met als doel het opstappen in het midden van het metrostel te standaardiseren, om zo maximaal de ruimte tussen perron en metro te verkleinen. Vandaag ga je in een M7 met een rolstoel aan boord in het midden, terwijl dat bij de andere stellen aan het begin of het einde is.
Trams
Het spreekt voor zich dat de oude trams (type PCC) met hun hoge opstap geen rolstoelgebruikers kunnen meenemen. De MIVB heeft deze trams helaas nog nodig om haar algemeen aanbod te kunnen verzekeren. Ze doet wel wat mogelijk is om ze aan te passen waar mogelijk. De oude trams kregen bijvoorbeeld audioaankondigingen en worden progressief uitgerust met duidelijke, van ver leesbare digitale lijnaanduiders die de oude aanduiders vervangen.
De meer recente lagevloertrams (T3000 en T4000, goed voor 55 procent van de trams) beschikken over recente technologische evoluties afgewerkt in 2020. Het gaat om aanpassingen aan de deuren zodat die compatibel zijn met de rubberen perronranden.
Omdat de installatie van de rubberen perronranden over meerdere jaren is gespreid en aan bepaalde haltes complex blijkt, heeft de MIVB al haar trams van het type 3000 en 4000 in 2023 uitgerust met draagbare oprijplaten. Deze oprijplaten bevinden zich in de multifunctionele zone aan de tweede deur van de tram en kunnen vrij gebruikt worden, zowel door reizigers als door MIVB’ers die een rolstolgebruiker willen helpen.
Bij aankoop van de nieuwe tram van type TNG werd in de technische vereisten uiteraard rekening gehouden met de ruimte tussen het perron en de tram. Bij de nieuwe TNG kan je, aan een halte die conform is aan de toegankelijkheidseisen, vlot aan boord gaan. Deze trams beschikken standaard over een geïntegreerde oprijplaat. Bij de inrichting van het interieur werd rekening gehouden met universele toegankelijkheid.
Bussen
Alle bussen van de MIVB hebben een oprijplaat waardoor mensen in een rolstoel aan boord kunnen gaan. Terwijl de betrouwbaarheid van de oprijplaten lang ter discussie stond, ligt die tijd achter ons: sinds 2022 zijn er strikte onderhoudsprocedures die zorgen voor een hoge mate van beschikbaarheid.
Daarnaast kan een chauffeur zijn bus ook laten “knielen”: wanneer de bestuurder iemand ziet met moeilijkheden om op te stappen (oudere persoon, iemand met kinderwagen,…) dan kan hij zijn bus verlagen om de opstap te vergemakkelijken.
Andere oplossingen voor personen met een beperking
Assistentie in de metro
Het is niet altijd mogelijk om volledig autonoom aan boord te gaan. Het kan zijn dat het metrostation of een bepaalde beperking dat niet toelaat. Daarom biedt de MIVB ook assistentie in het station aan. De openingsuren van de dienst werden nog uitgebreid in 2023. Je hoeft ook niet meer vooraf te reserveren.
TaxiBus
TaxiBus is gespecialiseerd openbaar vervoer van deur tot deur, op aanvraag. Het is bedoeld voor personen met een erkende beperking die geen gebruik kunnen maken van het klassieke openbaar vervoer. TaxiBus voorziet, na reservatie, je vervoer vanop het adres van vertrek tot het adres van bestemming.
De dienst is sinds 2018 365 dagen per jaar beschikbaar, dus ook op zon- en feestdagen. TaxiBus is actief tussen 5 en 1 uur, net zoals het gewone net. In 2022 verzorgde TaxiBus 158.056 ritten.