Stel dat er zich een black-out voordoet en in heel Brussel onverwacht de stroom uitvalt, net zoals in de gelijknamige VRT-serie. Mogelijk of pure fictie? Vallen alle metro’s en trams stil? Blijven de bussen gewoon rijden? En hoe snel keert het gewone net terug?

Helemaal fictie is het niet. Maar we kunnen je in elk geval wel gerust stellen. De MIVB is grondig voorbereid. Wij beschikt al jaren over een plan met gedetailleerde scenario’s en procedures. Zo weten we precies wat we moeten doen bij een onvoorziene stroomonderbreking.

Kort samengevat is het plan erop gericht het risico op een black-out goed inschatten van wanneer dat gevaar verhoogt extra maatregelen nemen door:

• extra personeel in elk station om te helpen bij een eventuele evacuatie
• tijdens de uren met het hoogste risico preventief het ondergronds net te sluiten en enkel bovengronds rijden

Risico op black-out

Eerst even terug in de tijd. Midden 2014 kreeg de Belgische bevolking plots te horen dat de kans op een black-out, of een volledig onverwachte en plotse stroomonderbreking, reëel werd. De oorzaak was een combinatie van twee onvoorziene gebeurtenissen: de gelijktijdige stopzetting van twee kernreactoren om veiligheidsredenen (Doel 3 en Tihange 2) en een technisch incident dat leidde tot de stopzetting van een derde reactor (Doel 4).

Hierdoor verloor België op korte tijd ruim een kwart van zijn stroomvoorziening. Dat had grote problemen kunnen opleveren op momenten van groot verbruik. Typisch ligt die periode elk jaar tussen begin januari en eind februari, op koude dagen tussen 17 en 20 uur.

Maar geen paniek! We zijn intussen 2021. Er is terug meer productiecapaciteit en de kans op een black-out is volgens netbeheerder Elia zeer klein geworden, onder meer dankzij een doorgedreven Europese samenwerking. Maar helemaal uitgesloten blijft het niet, onder meer bij een combinatie van technische problemen en minder beschikbare hernieuwbare energie. Wij blijven dus op onze hoede.

Black-out vermijden: eerst energie besparen, dan afschakelen

Alle overheden werkten samen een plan uit om een onvoorziene en plotse black-out te vermijden. Het plan is vandaag nog altijd actueel en voorziet in de Stroomindicator, een waarschuwingssysteem, waarbij in een eerste fase iedereen gevraagd wordt – gezinnen, bedrijven en overheden – om minder energie te verbruiken. Daar hoort een hele campagne bij en een website met energiebesparende tips.

Komen we als land dan nog in de problemen, dan treedt het zogenaamde afschakelplan in werking. Dat is een bijzonder gedetailleerd plan waarbij de elektriciteit in acht zones geleidelijk wordt afgeschakeld: eerst de minst bevolkte gebieden in ons land en pas dan zones waar meer mensen wonen.

Goed nieuws voor Brussel: omdat het gewest zo’n dichtbevolkte zone is, met een gevoelige economische activiteit, zit het niet in het afschakelplan. Het is dus niet voorzien om in Brussel de stroomvoorziening vrijwillig te onderbreken, op twee kleine zones na: een 30-tal straten in de Ukkelse wijk Fort-Jaco/Prince d’Orange en drie straten in Laken. Daar ondervindt de MIVB gelukkig geen last van.

Wat doet de MIVB bij afschakeling?

Als een stroomtekort dreigt, dan roept de overheid in eerste instantie dus op om zuiniger met energie om te springen. Dan kan al 10 dagen voor het verwachte stroomtekort gebeuren. Gezien de MIVB essentieel is om de stad te laten draaien en er chaos zou ontstaan als we dat niet doen, hebben wij weinig alternatieven op dat vlak. We kunnen moeilijk ons net stilleggen.

Wij dragen wel ons steentje bij door bijvoorbeeld de verlichting in onze stations zoveel mogelijk te dimmen. We zorgen dan wel voor meer personeel voor de begeleiding. Voorts schakelen we de verlichting van kunstwerken en reclamepanelen uit. Ook in onze kantoren proberen we zo zuinig mogelijk te zijn.

Lijnen 39 en 44

Gezien Brussel in geval van activering van het afschakelplan niet betrokken is, zijn de gevolgen in de meeste fasen beperkt. Als er minder dan 6 van de 8 zones worden afgeschakeld, dan blijven wij gewoon normaal rijden. Twee uitzonderingen: in geval zone 4, Vlaams-Brabant, wordt afgeschakeld, zal lijn 39 eindigen aan het Dumonplein en zal lijn 44 tot aan het trammuseum rijden.

We voorzien intussen wel al extra personeel in onze stations, voor het geval er zich toch een onverwachte stroomonderbreking zou voordoen.

Metro en tram onderbroken

Bij een afschakeling van meer dan 7 of 8 zones zijn er wel gevolgen. Onze bussen blijven normaal rijden, maar voor onze metro’s zal dat maar tot 15 uur het geval zijn. Van dan af rijden ze terug naar hun stelplaats. Het volledige metroverkeer wordt dan onderbroken tussen 17 en 20 uur.

Krijgen we na 20 uur bevestiging van het crisiscentrum dat we opnieuw mogen uitrijden, dan doen we dat meteen. Dit scenario geldt ook voor de tramlijnen die door tunnels rijden of langs lange gesloten eigen beddingen. Sommige tramlijnen zullen omgeleid worden om kritische punten te vermijden.

Wat is de logica? Brussel was toch niet betrokken? Als de afschakeling al zo ver gevorderd is, dan is de kans op een onverwachte black-out ook groter. Door te anticiperen en metro’s en trams die door tunnels en lang moeilijk bereikbare plaatsen rijden binnen te roepen, willen we vermijden dat onze voertuigen nu net zouden stilvallen in die tunnels.

Het behoeft weinig uitleg dat we graag vermijden onze reizigers te moeten evacueren in een donkere tunnel of op andere plaatsen waar dit moeilijk is. Eens terug aangeschakeld wordt, rijden we opnieuw normaal.

Wat doet de MIVB bij een black-out?

Maar wat als nu ondanks alle maatregelen zoals energiebesparing en het afschakelplan, de stroom toch plots zou uitvallen, zoals in de VRT-fictiereeks Black-out? Ook daar hebben wij ons bij de MIVB op voorbereid. We beschikken over een gedetailleerd plan, dat onze medewerkers, en dan vooral diegenen die op het terrein werken, goed moeten kennen.

Wat zijn de voornaamste maatregelen bij een plotse black-out?

• Bus
  
  Onze buschauffeurs eindigen hun rit aan het eindpunt in de buitenwijken en keren dan terug naar hun stelplaats. Mogelijk worden onze bussen zelfs ingezet voor andere taken, zoals bijvoorbeeld helpen bij de ontruiming van een gebouw.
  
• Tram en metro
  
  Onze trams en metro’s proberen in de mate van het mogelijke te stoppen aan een halte of in een station. Vaak zal dat lukken, omdat een tram of metro nog een stukje kan rijden zonder stroom, volgens het principe van inertie. Toch houden we er rekening mee dat een aantal trams en metro’s in een tunnel zal stilvallen. Daarom voorzien we al in een eerdere fase extra personeel op ons ondergronds net.
  
  Wat volgt?
  
  • Onze bestuurders laten de reizigers in alle veiligheid afstappen en helpen bij een eventuele ontruiming. Geen nood voor openen van deuren: onze voertuigen hebben nog voldoende opgeslagen energie in hun batterijen.
  • Stations worden gesloten.
  • Onze technische diensten rukken uit om waar nodig trams te verplaatsen zodat ze het verkeer niet hinderen, bijvoorbeeld op belangrijke kruispunten.

De stroom is terug: wat nu?

Als de stroom terugkeert na de black-out, kan het busverkeer relatief makkelijk terug opstarten. Voor tram en metro wordt dat mogelijk minder evident, zeker als er nog veel voertuigen in stations, tunnels en op het net verspreid staan. Het plan is om al die trams en metro’s eerst terug naar de stelplaats te laten rijden en het net daarna opnieuw op een georganiseerde manier terug te kunnen starten. Dat kan pas na een grondige inspectie van al onze installaties en stations.

Hoe lang dat duurt om ons net terug volledig operationeel te maken is moeilijk te schatten, want dat is afhankelijk van veel factoren. Je moet minstens rekenen op een aantal uren. Zo moet de stroomvoorziening minstens terug de helft bedragen. Als een algemene black-out zich later op de dag voordoet, wat waarschijnlijk is, dan is de kans groot dat het MIVB-net pas de dag nadien terug normaal kan functioneren.

Eigen elektriciteitsnet

Wat gebeurt er trouwens bij een gewone stroompanne in Brussel? Dan zijn wij in principe niet betrokken, want onze voertuigen rijden op ons eigen elektriciteitsnet. Dat staat los van dat van de gewone consument.

Als in een bepaalde wijk dus de elektriciteit om de een of andere reden uitvalt, dan kunnen onze trams en metro’s gewoon verder rijden. Dat apart net voor onze trams en metro’s is nodig, want ze rijden immers op een heel andere spanning dan de gewone laagspanning die de gewone Brusselaar gebruikt. We hebben daarvoor een uitgebreid netwerk van zogenaamde “onderstations”, technische lokalen verspreid over de hele stad.