Voor de Internationale Vrouwendag in 2021 bracht de MIVB hommage aan vrouwen die onze vaderlandse geschiedenis gekleurd hebben. Eén dag lang kregen de Brusselse metrostations een vrouwelijke naam. Maar hoe zorgen we in de toekomst permanent voor meer vrouw op straat? Ontdek in deze blogpost welke 8 haltes we in 2022 en 2023 vervrouwelijken.
Wat je mag verwachten in dit artikel:
- Meer vrouw op straat: waar een wil is, is een weg
- Het vervrouwelijken van de Brusselse haltenamen
- 138 vrouwelijke straatnamen in Brussel
- Nieuwe vrouwelijke namen op ons net
- Wat met de namen van Brusselse (pre)metrostations?
Meer vrouw op straat: waar een wil is, is een weg
De MIVB bekijkt bij elke gelegenheid de mogelijkheid voor een vrouwelijke haltenaam, bijvoorbeeld wanneer er nieuwe lijnen of haltes bijkomen. Daarnaast veranderen we ook de namen van bestaande haltes.
Die verandering om vrouwen beter te vertegenwoordigen in het straatbeeld is al even bezig. Zo kreeg in 2019 de halte ‘Drie Bomen’ de nieuwe naam ‘Jeanne Herreman‘, één van de eerste vrouwelijke trambestuurders bij de MIVB. Begin 2021 werd de halte ‘Forestoise’ van buslijn 48 omgedoopt tot ‘Gatti de Gamond’, ter ere van een Belgische feministe en stichter van middelbare meisjesscholen. Ook vorig jaar vervrouwelijkte de MIVB Brusselse haltenamen:
- Clémence Everard als naam voor het eindpunt van de nieuwe buslijn 74. Clèmence Everard is de eerste vrouwelijke gediplomeerde in de geneeskunde, chirurgie en verloskunde in België. Lijn 74 komt ook langs de halte Marie Curie in Anderlecht.
- Rosa Parks geeft haar naam aan de halte van buslijnen 63, 65 en 66, in de buurt van het Warandepark. Een eerbetoon aan de burgerrechtenactiviste, die in de bus weigerde om haar zitplaats af te staan aan een blanke man, wat aanleiding gaf tot de afschaffing van de segregatiewetten in de VS.
- Madeleine op nieuwe buslijn 52, waarvan de halte dichtbij de straat en kapel ligt met dezelfde naam in het centrum van de stad.
- Audrey Hepburn vervangt de halte Demunter op buslijnen 13 en 88. Audrey Hepburn is een Britse actrice geboren in Brussel. Ze is ook ambassadrice voor UNICEF.
- Marguerite Duras vervangt de halte Ieper op tramlijn 51. De beroemde schrijfster en romanschrijfster van “L’Amant”, gaf ook haar naam aan het plein in de buurt.
- Marie Depage vervangt de halte Stallaert op buslijn 60. Marie Depage was verpleegster. Ze is vooral gekend voor de verzorging van soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dichtbij de halte vind je de Marie Depagestraat.
- Maria-Christina vervangt Over-de-Bruggen op tramlijnen 62 en 93. Maria-Christina was de aartshertogin van Habsburg en één van de zussen van Marie-Antoinette. Je vindt de halte dichtbij de gelijknamige winkelstraat in Laeken.
Vervrouwelijking Brusselse haltes
De aanpassing van haltenamen is vaak minder evident dan je zou denken. We leggen uit waarom.
De bovengrondse haltes
De MIVB mag zelf namen kiezen voor de tram- en bushaltes. Voor (pre)metrostations krijgt de Brusselse minister van Mobiliteit dat voorrecht. Daar komen we later in dit artikel op terug.
Waarom bestaat er op dit moment zo’n wanverhouding tussen het aantal haltes met een mannelijke en een vrouwelijke naam? De oorzaak vind je in de logica die de MIVB gebruikt om haar haltenamen te definiëren.
Logica van de MIVB
Die logica is simpel: bij de keuze van een haltenaam is de belangrijkste voorwaarde dat je je makkelijk kan oriënteren. De naam moet dus bij voorkeur meteen de plaats oproepen waar je je bevindt. De beste manier om dat te doen is de naam van de dichtsbijzijnde straat te kiezen.
Zo zijn er bijvoorbeeld heel wat haltes vernoemd naar bloemen omdat ze in de gelijknamige straat liggen. Een voorbeeld is de halte Azalea, genoemd naar het Azalearondpunt vlakbij. Andere mogelijkheden zijn een bekend plein of een metro- of treinstation vlakbij. Kan ook: een herkenningspunt of bezienswaardigheid.
Voorbeeld: Groene Hond
Een voorbeeld is de halte Groene Hond op tramlijnen 39 en 44. Die halte is genoemd naar een bronzen beeld van een hond dat nu in het Jubelpark staat en verwijst naar een gelijknamige herberg op de Tervurenlaan. We hadden het er nog over in een video over lijn 39-44. Of metrostation Kunst-Wet dat langs de Wetstraat ligt. Je begrijpt de redenering.
Geografische situering haltes
De geografische situering is dus veruit het belangrijkste criterium. Stel je voor dat dat niet het geval zou zijn? Dan zouden wij een hele handleiding bij ons net moeten publiceren om uit te leggen dat– bij wijze van fictief voorbeeld – de halte Marie Curie in de Antoine Dansaertstraat zou liggen. Erg praktisch zou dat niet zijn!
Zo komt het ook dat heel wat haltes een neutrale naam dragen, maar ook veel vaker de naam van een man dan een vrouw. Er zijn gewoon veel meer mannelijk dan vrouwelijke straatnamen.
Een stukje geschiedenis
Op het moment dat de meeste straatnamen werden bepaald, was er sprake van een compleet andere maatschappij. Vrouwen hadden een heel andere rol dan vandaag. Mannen namen de beslissingen en kozen helaas voor… mannennamen. Zo is het historisch gegroeid dat er in Brussel 14 keer meer mannelijke dan vrouwelijke straatnamen zijn!
De meest fundamentele en logische oplossing is dus eerst de namen van straten en pleinen veranderen, waarna de MIVB haar haltenamen kan aanpassen. Het Gewest en de Brusselse gemeenten hebben wel de intentie om hier verandering in te brengen, maar dit is een werk van lange adem.
Een naamswijziging van een straat heeft immers grote gevolgen, niet in het minst voor de bewoners die hun adres moeten wijzigen en daar alle mogelijke instanties en instellingen van op de hoogte te moeten brengen. Dat betekent tientallen administratieve handelingen.
138 vrouwelijke straatnamen in Brussel
Je weet nu meer over het hoe en waarom. Maar wat gaat de MIVB nu concreet doen? Om de mogelijkheden voor de vervrouwelijking van haar haltenamen te bekijken deed de MIVB een grondige analyse. Op basis van de gegevens op Equalstreetnames.brussels maakten we een lijst van de vrouwelijke straatnamen. Daaruit blijkt dat Brussel 138 vrouwelijke straatnamen telt die we zouden kunnen gebruiken voor naamsveranderingen.
Van die 138 straatnamen:
- bestaan er al 28 op ons net
- gebruiken we er 14 op twee verschillende plaatsen en dus “dubbel” (zoals bv. Marie-José in Elsene en Marie-José in Sint-Lambrechts-Woluwe.)
- zijn er nog eens 68 namen die voor teveel verwarring zouden zorgen (bv. Marie Jansonplein in Sint-Gillis en de tramhalte Janson, ook in Sint-Gillis).
Zo blijven er nog 28 namen met een goede geografische verwijzing over, die we kunnen gebruiken als haltenaam.
Nieuwe vrouwelijke namen op ons net
In 2021 vond je al 7 nieuwe vrouwennamen op het MIVB-net. Dit initiatief zetten we in 2022 en 2023 voort en kan je nog eens 17 haltenamen ontdekken, vernoemd naar beroemde vrouwen.
Veranderingen in 2022:
- Dieudonné Lefèvre wordt Andrée De Jongh (bus 88), Belgische verzetsstrijdster geboren in Schaarbeek, oprichtster van het Comète-net, een ontsnappingsroute voor geallieerde piloten;
- Rechtschapenheid krijgt de naam Amélie Gomand (bus 53), Jetse verzetsstrijdster tijdens WO II;
- Reniers wordt Fernande Volral (bus 13, 83), Belgische verzetsstrijdster tijdens WO II. Aangeklaagd, ter dood veroordeeld en geëxecuteerd in augustus 1944;
- Livingstone krijgt de naam Louise-Marie (bus 59, 64), eerste Koningin der Belgen, echtgenote van Leopold I.
Veranderingen gepland in 2023:
- Invaliden krijgt de naam Ginette Javaux (bus 72), Belgische expressionistische kunstschilders.
- Ring 0 wordt Henriette Lauwers, stichter van het instituut “Sœurs de Notre-Dame des Sept Douleurs”, waarvan het klooster werd gebouwd op het terrein waar de nieuwe straat werd aangelegd.
Veranderingen gepland in 2024:
- Pasteur wordt vernoemd naar Belgische schrijfster Jacqueline Harpman (buslijn 43).
- Een halte op de nieuwe tramlijn 10 naar Neder-Over-Heembeek (NOH), waarvan de naam nog moet worden bevestigd.
Tot slot zullen twee andere nieuwe haltes een vrouwelijke haltenaam krijgen als onderdeel van de laatste fase van het busplan (niet voor 2025):
- Akarova (nieuwe halte dankzij de verlenging van buslijn 42 naar Bosvoorde): pseudoniem van Marguerite Acarin, Belgische danseres, choreografe, beeldhouwster en schilderes geboren in Sint-Joost-ten-Node;
- Juliette Wytsman (nieuwe halte door verlenging buslijn 72) Belgische impressionistische kunstschilderes;
Wat met de namen van Brusselse (pre)metrostations?
Voor de metrostations ligt de zaak anders. Daar is het de Brusselse minister van Mobiliteit die de eindbeslissing heeft, in overleg met de MIVB. Ook hier is er de wil om te vervrouwelijken. De naam van een bestaand station veranderen is helaas zo goed als onbegonnen werk. Dat vergt bijzonder veel aanpassingen: niet alleen aan onze netplannen, maar ook in onze voertuigen, de stations, haltes, tijdsaanduiders, etc.
Bovendien zijn metrostations echte referentiepunten in de stad en de wijken, ook voor wie de metro niet gebruikt. Hoe je je ook door de stad verplaatst, de gewoonte bestaat om te zeggen dat je bijvoorbeeld naar Delta, IJzer of Merode gaat. Trouwens, wist je dat Merode eigenlijk verwijst naar een vrouw? Merode verwijst naar Prinses de Merode die vlakbij een square naar haar vernoemd kreeg.
Daarom wordt voor stations vooral gekeken naar de namen van nieuwe stations van metrolijn 3 en mogelijkheden bij zeer ingrijpende renovaties, zoals bv. van station Lemonnier. Daar komen we nog op terug.
Graag meer weten?
Lees er meer over in onze blogpost “De MIVB in het vrouwelijk” die we in 2020 schreven ter gelegenheid van de Internationale Dag van de Rechten van de Vrouw. Ook in 2021 schreven we een stukje over de Internationale Vrouwendag.